Επίσκεψη στην Παναγία Εκατονταπυλιανή ή Καταπολιανή

Επίσκεψη στην Καταπολιανή

Ένα στολίδι για την Πάρο και ένα ανεκτίμητο παλαιοχριστιανικό μνημείο για την Ορθοδοξία φιλοξενεί η Παροικιά: την Παναγία την Εκατονταπυλιανή ή Καταπολιανή, κατά πολλούς.

Η σιδερένια πύλη του ψηλού περιβόλου, που δίνει ένα μοναστηριακό χαρακτήρα στο Ιερό Προσκύνημα, βρίσκεται μπροστά σε μια σκιερή, πλακόστρωτη πλατεία και σε καθυποβάλλει με την πρώτη ματιά.

Καθώς περνάς την πύλη αισθάνεσαι να μπαίνεις σε ένα νέο, μυστηριακό κόσμο, που σου επιβάλλεται χωρίς εξαναγκασμούς. Τα καταπράσινα κηπάρια αριστερά και δεξιά σηματοδοτούν το δρόμο προς το μεγάλο ναό.

Πλησιάζοντας το ναό φτάνουμε σε μία πέτρινη σκάλα στα δεξιά. Όταν την ανεβούμε βρισκόμαστε σε έναν τεράστιο χώρο, που αποτελούσε το γυναικωνίτη της Εκατονταπυλιανής. Μια ματιά από ψηλά σε προϊδεάζει από την εμπειρία, που σε περιμένει όταν βρεθείς στο κέντρο της εκκλησίας.

Κατεβαίνοντας από το γυναικωνίτη επιλέγουμε μια πλαϊνή πύλη. Βρισκόμαστε ξαφνικά στο χώρο στο Βαπτιστήριο, έναν χώρο ατμοσφαιρικό. Το φως που διυλίζεται μέσα από τα τρία παράθυρα, διαχέεται πάνω στις αρχαίες, γυμνές πέτρες.

Αλλά τη συγκλονιστικότερη αίσθηση θα τη βιώσετε στην επαφή σας με τον κυρίως ναό. Η μεγαλοπρέπεια του σηματοδοτείται από την εντυπωσιακή λιτότητα του και την αρχαιοπρέπεια που αποπνέει.

Η απουσία τοιχογραφιών επάνω στις λαξεμένες πέτρες αφήνει τη ματιά να απλωθεί ελεύθερη σ’ όλο το χώρο και να αγκαλιάσει κάθε κολώνα, κιονοστοιχία και πεσσοτοιχία, έως ότου παγιδευτεί στον εντυπωσιακό τρούλο αλλά και στους χρωματιστούς, κίτρινους, κόκκινους και πράσινους πωρόλιθους, που ως τακτοποιημένες λωρίδες κοσμούν τους θόλους και αποδεικνύουν ότι κατά την ιουστινιάνεια εκδοχή της η Εκατονταπυλιανή δεν είχε διακοσμηθεί με ψηφιδωτά, πολύ διαδεδομένα στους βυζαντινούς χρόνους ή τοιχογραφίες.

Και οι εκπλήξεις του ναού δεν σταματούν εδώ. Μπροστά από το ιερό υπάρχουν δύο υπόγειες προθήκες, φωτισμένες και καλυμμένες με τζάμι, όπου βλέπουμε θεμέλια παλαιότερου, προχριστιανικού, κτίσματος.

Μία ακόμη έκπληξη μας περιμένει όταν προσεγγίζουμε το Ιερό. Μια ματιά στο εσωτερικό φτάνει για να καταλάβουμε ότι ο ναός τούτος δε μοιάζει με κανέναν άλλον απ όσους έχουμε δει, καθώς φιλοξενεί δύο από τα σημαντικότερα μνημεία της Εκατονταπυλιανής, τα οποία, επειδή συναντώνται πλέον σπανιότατα σε άλλους σωζόμενους παλαιοχριστιανικούς ναούς, αποκτούν ξεχωριστή σημασία.

Η Αγία Τράπεζα του Ιερού είναι σκεπαστή, μια πρακτική πολύ δημοφιλής κατά τους πρώτους αιώνες μ. Χ. Το μαρμάρινο επιστέγασμα, το Κιβώριο όπως ονομάζεται, στηρίζεται σε τέσσερις αρχαίες κολώνες, της κλασσικής εποχής, με κιονόκρανα κορινθιακού ρυθμού, μοναδικής τέχνης και αξίας. Το γεγονός ότι έχουν διασωθεί ελάχιστα ακέραια κιβώρια, κάνει το συγκεκριμένο μοναδικό σ' ολόκληρο τον χριστιανικό κόσμο.

Ένα ακόμη μοναδικό στολίδι της Εκατονταπυλιανής είναι το Σύνθρονο, όπως ονομάζεται το μικρό αμφιθέατρο, που υψώνεται στο βάθος της κόγχης του Ιερού, πίσω ακριβώς από την Αγία Τράπεζα.

Το Σύνθρονο αποτελείται από οκτώ ημικυκλικές και ομόκεντρες σειρές κερκίδων και στην κορυφή φιλοξενεί τον αρχιερατικό μαρμάρινο θρόνο, με το γλυπτό διάκοσμο στις πλευρές του. Δεξιά και αριστερά του, αλλά πιο χαμηλά, βρίσκονται δύο ακόμη μαρμάρινοι θρόνοι, πιο απλοί, που πιθανότατα προορίζονταν για τους βοηθούς του δεσπότη.

Εξάλλου κατά τους πρώτους μετά Χριστόν αιώνες ο δεσποτικός θρόνος φιλοξενούνταν στο σύνθρονο και όχι στον κυρίως ναό, όπως συμβαίνει σήμερα.

Μέσα στο Ιερό εκτός από τα δύο αυτά πολύτιμα μνημεία, υπάρχουν ακόμη το Κιβώριο της Αγίας Πρόθεσης, στο βάθος αριστερά, μικρότερο, νεώτερο και μικρότερης καλλιτεχνικής αξία ενώ στα δεξιά του, σε σχήμα λεκάνης, βρίσκεται ο Νιπτήρας, που στηρίζεται στο έδαφος, με λευκή κιονόμορφη βάση ενώ φέρει εγχάρακτη επιγραφή που δηλώνει ως έτος κατασκευής του το 1636.

Τέλος κάτω από την Αγία Τράπεζα εξακολουθεί να αναβλύζει ένα αγίασμα, το οποίο είναι άμεσα συνδεδεμένο με το βίο της οσίας Θεοκτίστης.

Προσαρτημένα πάνω στον κεντρικό ναό υπάρχουν έξι παρεκκλήσια, αφιερωμένα σε αγίους: το παρεκκλήσι του Αγίου Νικολάου, που πιστεύεται ότι πρόκειται για τον αρχικό ναό στον οποίο προσευχήθηκε η Αγία Ελένη, των Αγίων Αναργύρων, του Αγίου Φιλίππου, της Αγίας Θεοδοσίας, του Αγίου Δημητρίου και της Οσίας Θεοκτίστης, της πολιούχου της Παροικιάς, που έζησε, μόνασε, πέθανε και τάφηκε σ’ αυτόν ακριβώς το χώρο, κατά τη διάρκεια του 9ου αι.

Τέλος θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε τα εκτός του Ναού κτίσματα, τα πρώην μοναστηριακά κελιά, που κτίσθηκαν σε διαφορετικές εποχές έως και τα τέλη του 17ου αι., και που σήμερα στεγάζουν το Επισκοπείο, τα γραφεία του Ιερού Προσκυνήματος, την Αίθουσα Τελετών, το Νεανικό Κέντρο και το Εκκλησιαστικό Μουσείο του Ναού, όπου βρίσκεται μια μόνιμη έκθεση και η οποία φιλοξενεί μεταξύ άλλων βυζαντινές και μεταβυζαντινές εικόνες, ιερά εκκλησιαστικά σκεύη, παλαιά άμφια αλλά και τον ξυλόγλυπτο Επιτάφιο της Εκατονταπυλιανής κατά το 17ο αι.

Εξάλλου στην αυλή των κτηριακών εγκαταστάσεων, αριστερά των μικρών κήπων υπάρχουν πέντε τον αριθμό τάφοι αρχοντικών οικογενειών της Πάρου, του 19ου αι., ενώ στον ίδιο χώρο ενταφιάσθηκε και η Παριανή στην καταγωγή, μεγάλη ηρωίδα της Επανάστασης του 1821, Μαντώ Μαυρογένους, που πέθανε στην Πάρο το 1848.

Ο Ναός εορτάζει στις 15 Αυγούστου, ανήμερα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, και αποτελεί ένα από τα σημεία αναφοράς των Ελλήνων πιστών εκείνη τη συγκεκριμένη μέρα, μαζί με την Παναγιά της Τήνου και την Παναγία τη Σουμελά.

 

ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΠΟΛΙΑΝΗ - ΠΑΡΟΣ ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ